A.R.Mochola - Uchodźcy i emigranci - Ruská pomocná akce

Emigracja – problemy i zadania badawcze

Oczywiście w takim ujęciu nikt nie powinien mieć, zdawałoby się żadnych problemów metodologicznych. Tak jednak nie jest, a przynajmniej nie jest tak wszędzie i zawsze. Otóż zwłaszcza w kontekście historii emigracji rosyjskiej w Polsce (problem ten, na przykład – może poza sporadycznymi przypadkami na Rusi Zakarpackiej – nie dotyczy emigracji rosyjskiej w Czechosłowacji) mamy do czynienia z częstym zlaniem się masy rzeczywistej emigracji rosyjskiej z mniejszością rosyjską zamieszkującą wschodnie województwa II Rzeczypospolitej. Wspólne wyznanie, wspólne organizacje o charakterze politycznym, kulturalnym, pedagogicznym i in. powodują, iż wielokrotnie nie możemy jasno i wyraźnie rozdzielić emigracji od mniejszości rosyjskiej w Polsce. Nie ułatwiają zadania również dokumenty historyczne, w których pod pojęciem mniejszość rosyjska w Polsce kryją się także emigranci. 

Złączenie się pierwiastka emigracyjnego z mniejszościowym znajduje oczywiście swoje wytłumaczenie. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest (poza wspólnotą wyznania, kultury, tradycji i in.) bez wątpienia skomplikowana sytuacja polityczno-prawna emigracji rosyjskiej w Polsce (zwłaszcza po podpisaniu pokoju ryskiego oraz szeregu wynikających zeń następstw politycznych i prawnych) oraz długi czas braku uznania mniejszości rosyjskiej za rzeczywiście istniejącą przez polskie czynniki oficjalne. Oddzielenie, ani jakiekolwiek próby oddzielenia tego co możemy nazwać emigracją rosyjską od mniejszości rosyjskiej w Polsce skazane są moim zdaniem na niepowodzenie. W tej materii nigdy nie unikniemy nazbyt widocznych uogólnień, a także nie dających się ukryć błędów. 

Wydaje się zatem, iż mówiąc o emigracji rosyjskiej w Polsce powinniśmy mieć na myśli rosyjski termin российское зарубежье obejmujący swoim znaczeniem nie tylko pole stosunków społecznych, lecz także rosyjską kulturę materialną (materialne elementy kultury rosyjskiej). Terminem tym określa się zatem całość pojęcia emigracji rosyjskiej w Europie (a także na świecie), bez względu na to, czy rozpatrywana jest jej czechosłowacka, polska, francuska, czy jakakolwiek inna część. Oczywiście stawiając problem w ten sposób nie rozwiązujemy wszystkich jego aspektów, ponieważ niemniej problematyczne zdają się być badania kultury rosyjskiej na terenach pogranicznych (np.: Ruś Zakarpacka, polskie Kresy Wschodnie, Charbin). Oddzielenie kultury rosyjskiej od kultury ukraińskiej, białoruskiej, czy też rusińskiej i tutejszej rosyjskiej na tych ziemiach nie wydaje mi się możliwe, zaś deklaracjom przynależności narodowej nie zawsze i nie wszędzie towarzyszą adekwatne akty twórcze (np. u poetów, czy prozaików). Specyfika regionu, jego multikulturowy charakter stawiają pod znakiem zapytania powodzenie tego typu badań. Podobnie rzecz ma się również z przynależnością etniczną i kulturową wielu emigrantów rosyjskich. 

Wśród istotnych celów badawczych w tym ujęciu, niezmiernie ważne i dające podstawy sądzić, iż nie są to badania jałowe, wydaje się poznanie specyfiki procesów adaptacyjnych, towarzyszących każdej emigracji, bez względu na jej charakter i miejsce przebywania. Te ostanie są niewątpliwie podłożem, na którym możliwe jest rozpoznanie procesów o których mowa. Specyfika procesów adaptacyjnych połączona jest bowiem ze specyfiką problemów politycznych, historycznych, psychologicznych, ekonomicznych i kulturalnych. Bez wątpienia można powiedzieć, iż w kontekście europejskim czesko-słowacka część emigracji rosyjskiej różniła się od części polskiej, czy – tym bardziej – niemieckiej i francuskiej. W państwach tych inaczej przebiegał proces wtapiania się kultury rosyjskiej w kulturę europejską, inaczej postrzegano np. problem tradycji kulturowych, historycznych literackich, problem słowiańskości i in. Uchwycenie owej specyfiki pozwoliłoby nie tylko na stworzenie pewnego warsztatu metodologicznego do badań ogólnych nad problemami emigracji jako takiej i emigracji rosyjskiej w Polsce w szczególności, lecz także – jak sądzę – pozwoliłoby na stworzenie dodatkowych podstaw teoretycznych do badań nad obrazem kultury regionów pogranicza 2, miejsc, w których spotykają się częstokroć kultury zupełnie odmienne, a mimo to mogące prowadzić wzajemny dialog.

[2] Na temat pojęcia pogranicze szczególnie polecam dwie prace M. Dąbrowskiej-Partyki: Pogranicze jako znak sytuacji kultury [in:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace historyczno-literackie, z. 88, Kraków 1994, s. 95-106 oraz Pogranicze – konflikt i synteza kultur [in:] Regionalizm – Regiony – Podhale, pod red. J.M. Roszkowskiego, Zakopane 1995, s.227-238.

top