A. R. Mochola  Русский нет-арт или да-да-нет. Szulgin – Epstein – Paschenko: Trzy oblicza runetu

 inteLnet Epsteina 

to kolejny kamień milowy na drodze rozwoju runetu. Ciągle rozbudowywany projekt składa się z szeregu autonomicznych bloków, takich jak Bank nowych idei, inteLnetyka (poszukiwanie związków pomiędzy różnymi gałęziami wiedzy), Retoryka transkulturalna, czy Księga ksiąg – leksykon alternatywnego myślenia. [1]

W interesującym nas kontekście warto zwrócić uwagę na najmłodszy projekt inteLnetu, zatytułowany Дар слова (Dar słowa, ukazuje się od 17.04.2000 roku) [http://www.emory.edu/INTELNET/dar0.html], będący projekcyjnym słownikiem języka rosyjskiego, opisującym i proponującym do użycia wcześniej nieznane słowa. W gruncie rzeczy, Dar słowa jest oczywistą kontynuacją Księgi ksiąg. W tworzenie słownika wplątani są także sami czytelnicy (poprzez listę subskrypcyjną serwisu Subscribe.ru [http://subscribe.ru/catalog/linguistics.lexicon/]), którym Epstein proponuje nie tylko używanie nowych słów (wraz z obszernym wykładem zasadności ich użycia), lecz także nadsyłanie własnych propozycji. Jak pisze we wstępie sam autor, „nowe słowo może stać się refrenem i mantrą na następny tydzień, hasłem w dyskusji subskrybentów, przedmiotem dalszej refleksji i twórczości literackiej”, w tym oczywiście sieciowej.

W przypadku Epsteina, filozofa i literaturoznawcy, mamy do czynienia z ciągłą syntezą nauki i sztuki, możliwości ludzkiego intelektu z możliwościami internetu, przemyślanym i konsekwentnym prowadzeniem gry z materią słowną, koncepcjami filozoficznymi oraz intelektualną grą z czytelnikiem.

Od tego schematu odbiega w sposób wyraźny

 cmart, skrywający się w mroku conclave obscurum 

“Najbardziej mroczny designer runetu. Z równą lekkością tworzy płótna egzystencjalne i grafikę komercyjną. Zostanie idolem szerokiej publiczności wcześniej, niż idolem undergroundu. Nie potrafi posługiwać się myszą – wszystko robi przy pomocy digitizera” – tak o swoim przyszłym współpracowniku napisał w 1999 roku Artem Lebiediew [Лебедев 1999].

Oleg Paschenko [2] (Олег Пащенко) – alias cmart [3] – należy do młodej generacji utalentowanych twórców rosyjskiego net artu. Urodzony w 1971 roku, absolwent Wydziału matematyki obliczeniowej i cybernetyki Uniwersytetu Moskiewskiego jest wiodącym grafikiem najbardziej znanej i cenionej rosyjskiej agencji reklamy i studia web design Art Lebedev (Студия Артемия Лебедева) [http://www.artlebedev.ru/; http://www.design.ru/]. Jego prace cieszą się uznaniem nie tylko ze strony szerokiej publiczności, lecz także spotykają się z zainteresowaniem konkurencji. Należy on do wąskiego grona rosyjskich twórców, których prace uznane zostały jako Macromedia Site Of the Day (17.10.2001 roku). Wyróżnienie to otrzymał Paschenko za bodaj najciekawszy i bez wątpienia najbardziej znany rosyjski projekt net art – Conclave Obscurum [http://www.conclave.ru/]].

Oleg Paschenko – Keyz, ilustracja do Conclave Obscurum

Lista nagród i wyróżnień jest w jego przypadku niezwykle długa i wymaga ciągłego uzupełniana, dlatego wspomnieć w tym miejscu należy może najbardziej spektakularne sukcesy, takie jak serwis Domu Mody Kati Leonowicz [http://www.leonovich.com/; obecnie niedostępny], który został nominowany w kategorii „Original Sound” (dźwięk oryginalny) na Flash Film Festival Amsterdam 2001, serię bannerów Дизайн спасет мир (Design uratuje świat) [http://www.design.ru/preview/flashbanners/], która przyniosła Rosji brązowy medal na 48. Międzynarodowym Festiwalu Reklamy w Cannes (nominacja „Cyber Lions” w kategorii „Rich Media Banners), nominację „Człowiek Roku” portalu Rambler [http://www.rambler.ru/] (2001, nominacja w kategorii „Design”), a wcześniej laur konkursu ТЕНЕТА-98 [http://www.teneta.ru/], z nominacją w kategorii „Sztuka interaktywna i multimedialna” za projekt Краткая история жизни на Луне (Krótka historia życia na księżycu) [http://vavilon.ru/vishnevska/indexdhtml.html]. Paschenko nie spoczął wyłącznie na sieciowych laurach, starając się zaistnieć także w innych dziedzinach życia kulturalnego współczesnej Rosji; w roku 2002 zadebiutował jako prozaik i poeta, wydając drukiem tomik Узелковое письмо (Pismo węzełkowe) [Пащенко 2002]. Zresztą w przypadku cmarta nie jest to nic dziwnego, bowiem jako literat znany jest w Rosji już mniej więcej od początku lat dziewięćdziesiątych, m.in. jako uczestnik I. Związkowego (ZSRR, 1991) i II. Wszechrosyjskiego (1994) Festiwalu Młodej Poezji, Festiwalu Małej Prozy im. Turgieniewa (1998), regularnie publikujący na łamach rosyjskich e-pism Вавилон, Митин журнал i in.

Sztuka Paschenki, w szczególności Conclave Obscurum, może na pierwszy rzut oka przypominać polskiemu odbiorcy klimat obrazów Beksińskiego (uważny internauta odnajdzie na Conclave Obscurum link do rosyjskiej galerii Zdzisława Beksińskiego), jakkolwiek przytoczona na wstępie uwaga Lebiediewa wydaje się nieco przesadzona. Wystarczy zajrzeć do „Born Magazine”, który w 2000 roku opublikował jego drugą wersję mini-projektu Origami ii – a short poetry in French [http://www.bornmagazine.org/projects/cmart/.]. Zresztą samo Conclave istnieje w dwóch odmiennych wersjach „czarnej” (nowszej) i „białej” (starszej) i jest czymś w rodzaju najpełniejszego wydania „Dzieł zebranych cmarta”, bowiem na stronach Conclave znajdziemy szereg autonomicznych projektów tworzonych przez Paschenkę w różnych okresach, np. wspomniane już Origami ii, Desperanzza, Somasecunda, o2 i in.

Oleg Paschenko – Parabellum, ilustracja do Conclave Obscurum

Paschenko jest artystą zakochanym w animacjach Flash (patrz np. doskonały film animowany zatytułowany Knock, knock (Puk, puk; w języku rosyjskim i angielskim) [http://cmart.design.ru/plvsqvamperfectvm/knock/index.html]), kaskadach starannie wymierzonych popupów, plastycznych, niemal ożywionych krzywych Beziéra oraz – co staje się widoczne po dokładnej analizie tworzonych i wykorzystywanych przez niego ilustracji – starej, a przede wszystkim zniszczonej fotografii. Ten ostatni element zbliża go niejako do Szulgina, chociaż sam Paschenko z właściwym mu geste artistique nie nazywa swojego panteonu mistrzów i prekursorów. Zdaniem Paschenki granica oddzielająca webdesign od net artu jest dziś niezwykle płynna, bowiem coraz częściej twórcy webdesign sięgają po artystyczne środki wyrazu, korporacyjne strony WWW coraz bardziej przypominają małe dzieła sztuki. I nie tylko pod tym względem zarówno w sieci, jak też w rzeczywistości rządzą te same prawa:

„Sieć, jak by to ująć, nie jest gdzieś obok, nie jest przede mną i nie jest nade mną, lecz wokół mnie. Jest ona synonimem obiektywnej rzeczywistości, o ile mogę zostać właściwie zrozumiany. Zwyczajne informacyjno-kulturowe continuum, które samo z siebie niczym nie różni się od, powiedzmy, wszechświata wszystkich napisanych tekstów, czy też przebrzmiałych dźwięków. Jedyna różnica tkwi w tym, że każdy punkt, każde miejsce systemu jest natychmiast dostępne z dowolnego innego punktu, dlatego – w wiadomym sensie – którakolwiek z elementarnych części systemu jest tożsama całości; o ile, rzecz jasna, istnieje pomiędzy nimi łączność. W ten sposób filogeneza nie dubluje wyłącznie ontogenezy, a po prostu nią jest. Wszystko to jest niezwykle wygodne i wypełnia mnie żądzą natychmiastowego skorzystania z oferowanych możliwości. Sieć wypuszcza macki, splatające się w dramatyczne węzły z odgałęzieniami, które drżą wewnątrz mojego umysłu. Skomplikowane to wszystko... ” [cyt. za: Пащенко 2004].