A. R. Mochola  Русский нет-арт или да-да-нет. Szulgin – Epstein – Paschenko: Trzy oblicza runetu

Człowiekiem, który od prawie dziesięciolecia nadaje ton rosyjskiej sztuce sieciowej, którego prace stanowią swoiste kamienie milowe na drodze jej rozwoju i o którym mówi się bez wahania – oto

– jest Aleksiej Szulgin (Алексей Шульгин) – artysta wyróżniający się porażającą aktywnością sieciową: od projektów własnych, poprzez szereg wzajemnie powiązanych stowarzyszeń artystycznych i wszelkiego rodzaju prowokacje artystyczne, aż po stworzenie pierwszego Cyberpunk Band – 386DX, który z powodzeniem koncertuje nie tylko w Rosji, lecz także w Europie, Azji i USA.

Urodzony w 1963 roku w Moskwie Szulgin zaczynał swoją karierę artystyczną jako fotograf. Od lat jest także czynnym wykładowcą sztuki współczesnej i fotografiki, uczestnikiem ponad sześćdziesięciu wystaw i festiwali sztuki, rosnącej liczby sympozjów i konferencji poświęconych fotografii artystycznej, sztuce współczesnej, nowym mediom i in. W 1988 roku wraz z kilkoma przyjaciółmi zakłada grupę artystyczną Immediate Photography, sześć lat później wirtualną galerię Hot Pictures, która daje początek słynnemu moskiewskiemu centrum WWWArt (1995) [http://sunsite.cs.msu.su/wwwart/index1.htm]. Nie sposób wymienić wszystkich zrealizowanych i realizowanych przez niego projektów, stąd też naturalnym wydaje się być konieczność dokonania pewnego wyboru [1].

z 1997 roku [http://www.c3.hu/collection/form/], to najwyższych lotów eksperyment z formą, próba dotarcia do maksimum możliwości przekazu artystycznego, których nośnikiem mogą być tak minimalne z pozoru środki wyrazu, jakimi w cyberprzestrzeni są klasyczne już dziś pola wyboru, szare buttony submit/reset, czy samorozwijające się pola tekstowe. Artystyczna strategia Szulgina, cel jaki chce osiągnąć wydaje się jasny – to deziluzja odbiorcy, potencjalnego użytkownika komputera i sieci, którego każdy krok w przestrzeni Form Art’u powoduje zmaterializowanie, unaocznienie destrukcji stereotypu. Jest to każdorazowe poddanie w wątpliwość stereotypowego myślenia i postrzegania medium. W projekcie tym warto dostrzec także wyraźne związki Szulgina z uważanymi za prekursorów net artu jako takiego, holenderskimi artystami Jodi (Joan Heemskerk i Dirk Paesmans) [http://www.jodi.org/; http://map.jodi.org/; http://ctrl-space.c3.hu/index.html i in.].

Aleksiej Szulgin – Form Art, 1997, strona główna projektu

z 1999 roku ze znaczącym i równocześnie przewrotnym podtytułem Changing the feel of communication (Zmiana odczucia komunikacji) [http://www.fu-fme.com/] nosi wszelkie znamiona artystycznej prowokacji, celowo utrzymanej w konwencji korporacyjnej strony WWW, typowej dla niezliczonej ilości firm soft- i hardware’owych. Wszelki komentarz w tym konkretnym przypadku wydaje się zbędny, pozostaje jedynie życzyć udanych zakupów i radości użytkowania, płynącej, rzecz jasna, z bezprecedensowej możliwości komunikowania, komunikowania, komunikowania.

Aleksiej Szulgin  – FU-FME, 1999, GenitalDrive modele M i F przygotowane do działania

Ostatni projekt Szulgina, na który nie sposób nie zwrócić w tym miejscu uwagi, pomimo możliwych wątpliwości odbiorcy, to

[http://www.easylife.org/386dx/] – projekt, który z trudem poddaje się jakiemukolwiek opisowi. Z technicznego punktu widzenia całość wygląda banalnie: komputer zapomnianej już niemal klasy 386 (RAM 4Mb/CPU 40MHz/HDD 40Mb/EGA/SB16), przy akompaniamencie zapisanych na dysku twardym sekwencji midi syntetyzuje głos bezpośrednio z zapisanych plików tekstowych (technologia Text2Speech). Na scenie Aleksiej Szulgin z przewieszoną na szyi klawiaturą; za nim, na ekranie, najpierw powiększone do gigantycznych rozmiarów okienko wyboru Windows – „ok”/„cancel”, następnie fantasmagoria kształtów i barw, czyli pełnoekranowe animacje zsynchronizowane w czasie rzeczywistym ze strumieniem dźwiękowym, tworzone przez autorski program WIMP (Windows Interface Manipulation Program) [http://www.wimp.ru/]. Do tego odpowiednie nagłośnienie, strumienie światła, szalejąca publiczność. Warto jeszcze wspomnieć o płytach: The Best of 386DX (Staalplaat, 2000) oraz 386DX: Легенда русского рока (386DX: Legenda rosyjskiego roka, Easylife Records, 2002).

Aleksiej Szulgin  – 386DX podczas koncertu w Hellenic American Union, Ateny 2000, fot. Steve Dietz

Narodziny projektu związane są z konstatacją autora, iż zdecydowaną większość zadań artystycznych, które realizowane są przy pomocy najnowszych wersji urządzeń i oprogramowania, można zrealizować przy pomocy najstarszych wersji tychże:

„Rozpoczynając pracę z komputerem i internetem zrozumiałem, że jest to nieustanna frustracja, nie ma żadnej stabilizacji w tej dziedzinie. Przed chwilą coś opanowałeś, a natychmiast pojawiają się nowe wersje oprogramowania, które przekreślają twoją dotychczasową wiedzę i umiejętności.” [cyt. za: Волков 2002]

386DX w sposób oczywisty wymyka się ramom definicji net artu i odbiorca ma prawo poddać w wątpliwość zasadność zwrócenia nań uwagi w tym miejscu. Jednak nie należy ich mieć a priori. Nie ma ich sam Szulgin, bowiem dla niego, nawet, jeżeli uznamy, że 386DX nie jest projektem net artu, to bezpośrednio z niego wyrasta, znajdując się pomimo wszystko cały czas na jego pograniczu. Wydaje się, iż jest to naturalne następstwo rozwoju sztuki – rozwoju, który nieodłącznie związany jest z poszukiwaniem nowych dróg, nowego sposobu prezentacji i postrzegania.

Aleksiej Szulgin  – 386DX podczas koncertu w ramach Jutland Academy Of Fine Arts, Aarhus, 2002, fot. Bjorn Ross

Oszczędność w doborze środków stanowi bodaj najbardziej wyraźną cechę twórczości Szulgina. Próżno szukać w jego projektach skomplikowanych skryptów Perl, PHP czy DHTML, brak też animacji Flash, rzadko pojawiają się animowane gify. Szulgin pozostaje minimalistą, wiernym najprostszym rozwiązaniom HTML i JAVA, czy też tak jak w przypadku projektu 386DX prehistorycznym wręcz konstrukcjom i oprogramowaniu.